چگونه وابستگی خود را کم کنیم؟

وابستگی پدیده‌ای عاطفی است که زمینه ایجاد روابط انسانی مستحکم و بادوام را فراهم می‌کند، اما اگر شدت آن از حد طبیعی خارج شود، منجر به تخریب همان ارتباطات انسانی خواهد شد. تکنیک رفع وابستگی عشقی شدید در ایجاد تعادل میان احساسات و منطق است و فرد باید بر حس وابستگی خود کنترل کامل داشته باشد. احساس وابستگی همواره با ترس از دست‌دادن همراه است و این ترس می‌تواند اثر بسیار منفی بر رابطه احساسی بگذارد. وابستگی‌های عاطفی اگرچه یک بخش مهم از انسانیت ما است و انگیزه، هدف و امید را به وجود می‌آورد، اما زمانی که صرف وابستگی کنترل زندگی انسان را بر عهده بگیرد، دیگر نمی‌توانیم تصمیمات منطقی و درست بگیریم. در چنین شرایطی فرد در سراشیبی تصمیمات غلط و رفتارهای احساسی نامتعارف می‌کند که منجر به از دست دادن روابط اجتماعی‌اش می‌شود. برای ترک وابستگی شدید باید ابتدا بدانیم تعریف وابستگی چیست، نوع ناسالم آن چه نشانه‌هایی دارد و برای رهایی از آن چه کارهایی می‌توان انجام داد.

منظور از وابستگی چیست؟

وابستگی در واقع احساس صمیمیت بسیار زیادی است که انسان نسبت به چیزی یا شخصی دارد. این صمیمیت کمک می‌کند تا بتوانیم روابط طولانی و معنادار بسازیم. وابستگی عاملی کلیدی در ایجاد ارتباط انسانی است و شاید یکی از اولین احساساتی که تجربه می‌کنیم؛ وابستگی نوزاد به مادر از همان نخستین لحظات تولد است.

خانواده اولین نهاد اجتماعی است که بر اساس وابستگی انسانی شکل می‌گیرد و انسان در چنین بستری یاد می‌گیرد که صمیمیت و وابستگی، روابط معنادار ایجاد می‌کنند و بدون داشتن این روابط زندگی بسیار دشوار می‌شود. این مسائل را می‌توان بزرگ‌تر کرد و به محیط زندگی، محل کار، شهر و کشوری که در آن زندگی می‌کنیم نیز تعمیم داد؛ وابستگی در تمام سطوح زندگی انسان وجود دارد و تا زمانی که به شکل افراطی نباشد، مفید هم است، چرا که احساس امنیت، راحتی و رضایت را به وجود می‌آورد و از جنبه روانی، انسان نیاز به احساس تعلق خاطر دارد. پس چرا در برخی مواقع نیاز به یادگیری تکنیک رفع وابستگی عشقی و ترک وابستگی شدید هستیم؟ اگر وابستگی نیاز عاطفی انسان را تامین می‌کند، پس چگونه می‌تواند تبدیل به حسی مخرب شود؟

پیوستگی چیست؟

«وابستگی» و «پیوستگی» هر دو مفاهیمی نزدیک به یکدیگر هستند، اما تفاوت‌های آن‌ها باعث می‌شود یکی امکان رسیدن به نقطه‌ای آسیب‌زا را فراهم کند و دیگری این امکان را فراهم نمی کند. پیوستگی به معنای احساس تعلق، وحدت و یگانگی با چیزی است که نسبت به آن احساس داریم؛ شبیه به تعریف وابستگی است. نقطه تفاوت میان این دو در احساس «فقدان» و نحوه واکنش انسان به این حس است. در پیوستگی فرد حیات خود را وابسته به شخص دیگر نمی‌بیند، از بودن او احساس رضایت می‌کند و نبودن آن باعث نمی‌شود که خودش را از زندگی محروم کند. اما وابستگی بدین گونه است که فرد به سختی با احساس فقدان کنار می‌آید و سایه آن بر تمام جنبه‌های زندگی‌اش سنگینی می‌کند. نوع افراطی وابستگی باعث می‌شود تا شخص دست به کارهای نامتعارف بزند و حتی احتمال آسیب‌زدن به خود یا دیگران را دارد.

در تکنیک رفع وابستگی عشقی تاکید بر تبدیل وابستگی به پیوستگی است و این که انسان همواره باید نیازها و احساسات خود را به نحوی کنترل کند که منجر به اخلال در زندگی روزمره‌اش نشود. فقدان، جدایی و دوری همواره محتمل هستند و کتمان‌کردن این حقیقت کمکی به فرد نمی‌کند. به جای آن، او باید درک و پذیرش چنین رخدادهایی را داشته باشد، و گرنه آسیب‌های جدی به خود و دیگران وارد می‌کند.

آشنایی با انواع وابستگی عاطفی

همان طور که پیشتر اشاره شد، وابستگی‌های عاطفی انواع گوناگونی دارند و اساسا انسان بدون داشتن این وابستگی‌ها نمی‌تواند به زندگی ادامه دهد. از مهم‌ترین مدل‌های وابستگی عاطفی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وابستگی خانوادگی: خانواده به عنوان اولین نهاد اجتماعی که انسان در آن رشد می‌کند و مهارت‌های زندگی را می‌آموزد، می‌تواند پیش‌زمینه مشکلات زیادی را هم داشته باشد. وابستگی شدید خانوادگی منجر به از بین رفتن اعتماد به نفس فرد، ضعف در تعاملات اجتماعی و تعصب غیرمنطقی شود.
• وابستگی به شغل: ورکهلیسم(Workaholism) یا وابستگی شدید به کار تمایل بیمارگونه فرد به کارکردن است، به شکلی که عملا زندگی فردی خود را از بین می‌برد.
• وابستگی زوج‌ها: در این نوع از وابستگی زوجین عملا زندگی بدون همسر خود را متصور نیستند. در نتیجه علاوه بر این که زندگی فردی خود را از بین می‌برند، در صورت هرگونه جدایی به دلایل مختلف(طلاق، مرگ، شرایط شغلی) دچار بحران‌های روحی بسیار شدیدی می‌شوند.
• وابستگی به سبک زندگی: ارتباط عاطفی انسان با سبک زندگی خود ممکن است آن قدر زیاد شود که هرگونه تغییر روشی را رد کند، حتی اگر به ضرر او باشد.
• وابستگی به یک دستگاه فکری: این نوع از وابستگی می‌تواند به یکی از مخرب‌ترین انواع وابستگی عاطفی تبدیل شود، چرا که انسان موجودیت خود را تنها در یک روش فکری می‌داند و به همین خاطر حاضر به پذیرش ضعف‌های این مدل فکری و اصلاح آن‌ها نیست.

وابستی‌های عاطفی تا زمانی که به شکل افراطی نباشند، مشکلی برای انسان به وجود نمی‌آورند و او می‌تواند روابط انسانی و عاشقانه خود را بدون مشکل داشته باشد. اما به محض رسیدن به نقطه افراطی، باید به کمک تکنیک رفع وابستگی عشقی از شدت آن کم کند تا موجب آسیب‎رسیدن به خود یا دیگران نشود.

نشانه ‌های وابستگی عاطفی ناسالم

برای ترک وابستگی شدید و به کارگیری تکنیک رفع وابستگی عشقی یا اجتماعی، باید ابتدا با نشانه‌های وابستگی عاطفی ناسالم بیشتر آشنا شویم:

• نیاز به تایید دیگران و ضعف در اعتماد به نفس: اگر بیش از اندازه به دنبال تایید نظر دیگران هستید(به طور دقیق‌تر شخصی که نسبت به او وابسته‌‌اید) و تنها زمانی احساس ارزشمندبودن می‌کنید که نظر طرف مقابل را به دست آورده باشید، پس نوعی از وابستگی ناسالم را تجربه می‌کنید.
• ترس شدید از تنهایی: در این حالت فرد واقعا به این باور می‌رسد که نمی‌تواند از پس زندگی خود به تنهایی برآید و حتما باید کسی باشد تا نیازهایش برآورده شود.
• عدم تعادل در روابط عاطفی: جمله کلیدی برای داشتن یک رابطه سالم این است که «تعادل و وابستگی متقابل رابطه‌ای سالم را نشان می‌دهد». در رابطه سالم وقتی طرفین به کمک یکدیگر نیاز داشته باشند، این کار را انجام می‌دهند. اما در رابطه و وابستگی ناسالم شخص تنها برای دریافت حمایت عاطفی به طرف مقابل خود می‌نگرد، بدون این که او نیز این حمایت را برای طرف مقابل قائل شود.
• ناتوانی در تجربه احساس خوب: فرد وابسته دائما در ذهن خود انتظارات ایجاد می‌کند، هیچ مقداری از توجه طرف مقابل برایش کافی نیست و به همین خاطر حتی اگر همه چیز بر وفق مراد باشد، او باز هم نمی‌تواند احساس خوبی داشته باشد.
• خشمگین‌شدن از کسانی که از شما دوری می‌کنند: انسان وابسته تحمل دوری طرف مقابلش را ندارد. بنابراین به سادگی کنترل احساسات خود را از دست می‌دهد و اولین حسی که سراغش می‌آید، خشم شدید و آسیب‎زننده است.

در صورت مشاهده این نشانه‌ها در خود یا شخص دیگر، مطمئن شوید که با نوعی از وابستگی شدید مخرب روبرو هستید.

دلایل وابستگی عاطفی

وابستگی عاطفی اغلب از احساساتی چون ناامنی، ضعف اعتماد به نفس و ترس از تنهایی و تغییر سرچشمه می‌گیرد. این که چگونه هرکدام از این احساسات در ذهن انسان شکل می‌گیرند، نمی‌توان به یک جواب ساده بسنده کرد. در برخی موارد یک تروما منجر به پیدایش ناگهانی آن‌ها می‌شود و در موارد دیگر، پروسه‌ای آهسته و پیوسته در جریان است. مجموعه‌ای از تجربیات گذشته فرد او را در نهایت به سمت احساس تنهایی، کاهش اعتماد به نفس یا عدم حس امنیت سوق می‌دهد که برای مواجهه با آن‌ها، نیاز پیدا می‌کند تا خود را از نظر عاطفی به شخص دیگری وابسته کند و از حمایت او برخوردار شود.

عوارض وابستگی عاطفی

وابستگی عاطفی منجر به کاهش اعتماد به نفس، تشدید اضطراب و افسردگی می‌شود. فرد وابسته به درستی نمی‌تواند فکر کند، تصمیم بگیرد و رفتارهایی هیجانی دارد. او به دلایل رفتارهای نامتعارفش کم کم به انزوا می‌رسد و در سراشیبی افسردگی قرار می‌گیرد. در موارد حاد، فرد مبتلا به وابستگی شدید عاطفی دچار پارانویا هم می‌شود که در چنین شرایطی باید درمان شود. هرچقدر میزان وابستگی عاطفی یک شخص بیشتر باشد، فرآیند بازگشت او به حالت عادی طولانی و سخت‌تر خواهد شد، اگرچه همواره راهکارهایی برای رهایی از این احساس مخرب وجود دارد.

وابستگی عاطفی و راهکارهای رهایی از آن

برای حل مشکل وابستگی، نباید تنها به یک یا چند تکنیک رفع وابستگی عشقی اکتفا کرد و به کار گرفتن چند روش مختلف می‌تواند موثرتر باشد. از مهم‌ترین تکنیک‌های ترک وابستگی شدید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درک مفهوم عدم دل‌بستگی: معنای عدم دل‌بستگی این است که دریابیم همه چیز گذرا هستند و اساسا زندگی مفهومی گذراست. به همین خاطر نسبت به دارایی‌های خود قدردان باشیم و در صورت از دست دادن چیزی یا کسی، جریان زندگی را متوقف نکنیم
• مدیتیشن مستمر: تمرینات مدیتیشن کمک می‌کند تا فرد بر لحظه حال تمرکز کند، مثبت بیاندیشد و بر اضطراب خود مسلط شود؛ همه چیزهایی که برای رهایی از وابستگی شدید نیاز دارید.
• تنظیم سطح توقعات: هرچقدر میزان وابستگی فرد بیشتر شود، انتظارات او نیز افزایش می‌یابد و زمانی که به آن چه تصور می‌کند نرسد، دچار سرخوردگی خواهد شد. یک راه مهم برای کنترل وابستگی، کاهش توقعات است.
• تمرین کنترل احساسات: وابستگی یک نوع احساس شدید است و تمرین کنترل احساسات در موقعیت‌های مختلف، می‌تواند به کنترل این حس نیز منجر شود.
• فعال نگه‌داشتن ذهن: به محض فارغ‌شدن ذهن از امور مختلف، احساسات غیرمفید نظیر وابستگی فضایی برای رشد پیدا می‌کنند. هرچقدر بیشتر خود را مشغول نگه داریم و کارهایی را برای انجام‌دادن داشته باشیم، این فرصت را از احساسات مخرب می‌گیریم.
• تمرین تغییر: درون‌مایه وابستگی ترس است و در ذات خود با تغییر تضاد دارد. به همین خاطر با تمرین تغییر می‌توان از یکنواختی و وابسته‌شدن دوری کرد. این تغییرات می‌توانند بسیار ساده باشند، نظیر تغییر دکوراسیون خانه یا لباس و در مقیاس‌های بزرگ‌تر، تغییر محیط زندگی، شغل و آدم‌هایی که برای معاشرت برمی‌گزینیم.

با فراگیری این شش تکنیک می‌توانیم تا حد قابل توجهی از وابستگی شدید دوری کنیم.

چطور از یک رابطه ناسالم دست بکشیم؟

یک تکنیک رفع وابستگی عشقی که می‌تواند مفید واقع شود، این است که اقدامات زیر را به صورت مرحله‌ای انجام داد:

• دلایل وابستگی شدید خود را بنویسیم. مثلا ترس از تنهایی، احساس ناامنی و …
• به بررسی دقیق هرکدام از این دلایل بپردازیم. اگر از تنهایی می‌ترسیم، چه عاملی منجر به تجربه چنین حسی شده است؟ احساس ناامنی از کجا سرچشمه می‌گیرد؟
• کارهایی که با انجام آن‌ها حس بهتری خواهیم داشت را یادداشت کنیم. تمرکز بر کارهایی باشد که اثر دلایل وابستگی را کاهش دهد.
• پروسه دوری از یک رابطه ناسالم را ترجیحا تنها سپری نکنیم. روابط اجتماعی می‌توانند بخش عمده‌ای از نیازهای احساسی انسان را برآورده کنند؛ به گونه‌ای که خلاءهای عاطفی منجر به وابستگی تا حد زیادی پر می‌شود.

نکته مهم در ترک وابستگی شدید این است که باید به خود فرصت، زمان و فضای کافی بدهیم. قرار نیست این کار ساده و سریع باشد و آن را به چشم یک پروسه طولانی ببینیم که ناگهان اتفاق نمی‌افتد. اما می‌توانیم اثرات مثبت اقدامات برای دوری از رابطه ناسالم را به تدریج مشاهده کرد.

درمان وابستگی عاطفی با ان ال پی

ان ال پی یا «برنامه‌ریزی عصبی زبانی» یکی از روش‌های مفید و کاربردی برای کنترل افکار است. به کمک این روش می‌توان به مغز گفت که چگونه بیاندیشد و چطور رفتار کند. این دو کار اگرچه در سخن آسان به نظر می‌رسند، اما برای آن که واقعا بتوانیم به نقطه‌ای برسیم که نحوه اندیشیدن خود را کنترل کنیم، باید طی یک بازه زمانی طولانی به تمرینات ان ال پی روی بیاوریم و به طور مستمر آن را انجام دهیم. ان ال پی به عنوان یک تکنیک رفع وابستگی عشقی می‌تواند در کاهش و حتی درمان وابستگی عاطفی موثر باشد، چرا که وقتی بتوانیم بر ذهن خود مسلط شویم، در نتیجه افکاری را حذف می‌کنیم که منجر به ایجاد وابستگی افراطی می‌شوند و بدین ترتیب، دیگر خبری از احساسات منفی و مخرب نخواهد بود.