فوبیا یا ترس نوعی واکنش شدید احساسی است که اضطراب و حالات روحی ناخوشایندی را برای فرد ایجاد می‌کند، به گونه‌ای که اگر با روش های از بین بردن فوبیا آشنا نباشد، دچار مشکلات جدی خواهد شد. این ترس به دلایل گوناگون و همچنین نسبت به چیزهای مختلف است و به همین خاطر باید آن را کاملا جدی گرفت. برای این که فرد درگیر با فوبیا بتواند بر اثرات سوء این سندروم تسلط یابد، باید آگاهی کافی نسبت به نوع ترس خود و روش‌های مقابله با آن داشته باشد.
منظور از فوبیا چیست؟
فوبیا نوعی ترس وسواس‌گونه است که به طور مشخص نسبت به چیزی، جایی یا موقعیت مشخصی رخ می‌دهد. فرد درگیر فوبیا اغلب نسبت به ترس خود آگاهی دارد، اما نمی‌تواند در مقابل آن نیز مقاومتی از خود نشان دهد. فوبیا البته سطوح مختلفی دارد و شدت آن برای همه یکسان نیست. به همین خاطر هم راه های از بین بردن فوبیا متفاوت و متناسب با میزان درگیری فرد با ترس خود است.
در برخی موارد افرادی که درگیر نوع خاصی از فوبیا می‌شوند، به دلیل تجربه ناخوشایند خود دچار سرخوردگی می‌شوند و حتی تلاش می‌کنند تا آن را نادیده بگیرند. در حالی که هرچقدر نسبت به شناخت و درمان فوبیا تعلل صورت گیرد، احتمال تشدید آن بیشتر خواهد شد. فوبیا در مراحل اولیه قابل مدیریت است، اما در موارد حاد کار درمان دشوارتر می‌شود و شاید روانپزشک قرص نیز تجویز کند.
ترس یا فوبیا چه تفاوتی با اضطراب دارد؟
ترس یا فوبیا تفاوت‌های قابل توجهی با اضطراب دارد. در واقع اضطراب را می‌توان به نوعی زیرمجموعه فوبیا به حساب آورد، اما فوبیا زیرمجموعه اضطراب نیست. فرد مبتلا به فوبیا (با در نظرگرفتن شدت آن) حتما درگیر استرس شدید خواهد شد و این اضطراب حتی می‌تواند به فلجی موقت برخی از اندام‌های بدنی آن فرد نیز منجر شود. به دلیل تشابه علائم اضطراب با فوبیا، بسیاری این دو را یکی می‌دانند، در حالی که چنین مسئله‌ای صحیح نیست و این درک اشتباه در شناخت و از بین بردن فوبیا تاثیر منفی می‌گذارد.
اضطراب پدیده‌ای کوتاه‌مدت، موقتی و زودگذر است که با روش‌های ساده‌تری نسبت به فوبیا می‌توان با آن مقابله کرد. اما ترس یا فوبیا پدیده‌ای ریشه‌دار و عمیق است که برای یافتن علت آن باید در ناخودآگاه شخص کندوکاو صورت گیرد، آن هم توسط یک روانکاو حرفه‌ای در بازه‌ای طولانی که اغلب هم ریشه در گذشته فرد دارد.
معرفی انواع فوبیا
فوبیا تنوع گسترده‌ای دارد و شاید دسته‌بندی همه آن‌ها ممکن نباشد. اما برخی از رایج‌ترین مدل های فوبیا که شناخت آن‌ها می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر از بین بردن فوبیا بگذارد، به شرح زیر است:
فوبیای اجتماعی
فوبیای اجتماعی یا جمع‌هراسی از شایع‌ترین انواع فوبیا به حساب می‌آید که در جوامع مدرن به یک معضل تبدیل شده است. در این نوع از فوبیا، فرد توانایی قرارگرفتن در هر نوع از موقعیت‌های اجتماعی را از دست می‌دهد و حتی به سختی می‌تواند برای کوچک‌ترین کارهای خود (مثلا سفارش غذا یا مکالمات روزمره) عملی انجام دهد.
آکروفوبیا
آکروفوبیا همان چیزی است که با نام «ترس از ارتفاع» شناخته می‌شود. مدل‌های خفیف این فوبیا منجر می‌شود تا فرد در هنگام سوارشدن آسانسور دچار مشکل شود. اما در مدل‌های شدید آکروفوبیا، شخص علائم فیزیکی بارزی نظیر سرگیچه و تعریق از خود نشان می‌دهد و حتی ممکن است تعادلش را از دست بدهد.
آگروفوبیا
فرد مبتلا به آگروفوبیا از قرارگرفتن در موقعیت‌هایی به شدت وحشت دارد که احساس کند نمی‌تواند از آن بگریزد. این موقعیت می‌تواند قرارگرفتن در یک خانه با درب بسته باشد، یا یک مهمانی که او احساس می‌کند در آن جا اضافه است. آگروفوبیا را می‌توان ترکیبی از فوبیای اجتماعی و کلاستروفوبیا(ترس از قرارگرفتن در محیط‌های بسیار کوچک) دانست.
از دیگر گونه‌های فوبیا می‌توان به فوبیای عملکرد(ترس از صحبت‌کردن)، آوینوفوبیا(ترس از هواپیما)، هموفوبیا(ترس از خون)، نیکتوفوبیا(ترس از شب و تاریکی) و دنتوفوبیا(ترس از دندان‌پزشکی) اشاره کرد.
علت به وجود آمدن فوبیا چیست؟
عوامل متعددی منجر به ایجاد فوبیا در انسان می‌شود که تفکیک تاثیر آن‌ها کار آسانی نیست. این عوامل می‌تواند ژنتیکی، محیطی و حتی جنسیتی باشد. چیزی که درباره فوبیا می‌توان با قطعیت گفت، به این دلیل است که بخش عمده دلایل وقوع فوبیا، عوامل بیرونی است و حتی تاثیرات ژنتیکی (به عنوان یک عامل درونی) به دلیل همین عوامل خارجی تشدید می‌شود.
از تروما به عنوان یکی از رایج‌ترین علل ایجاد فوبیا یاد می‌شود. با روانکاوی فرد برای از بین بردن فوبیا، اغلب می‌توان به این نتیجه رسید که او احتمالا در گذشته به دلیل حادثه خاصی، حالا دچار فوبیا شده است. البته نباید نقش عامل ژنتیک را هم دست کم گرفت، چرا که در برخی موارد فرد بدون آن که حادثه‌ای را تجربه کرده باشد، نسبت به چیزی یا وضعیتی فوبیای شدید دارد.
علائم فوبیا شامل چه مواردی می شود؟
فرد درگیر با فوبیا اغلب نشانه‌های فیزیکی قابل توجهی از خود بروز می‌دهد که در نگاه اول شباهت‌های قابل توجهی هم با وضعیت اضطراب دارد. اما با توجه به شدت بیشتری که دارد، می‌توان علائم فوبیا را تشخیص داد. این نشانه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- تنگی نفس؛
- تعریق شدید؛
- افزایش شدید ضربان قلب؛
- حالت تهوع شدید؛
- سردرد و سرگیجه؛
- افت فشار؛
- افزایش فشار خون؛
- احساس درد و سنگینی در ناحیه قفسه سینه؛
- از دست دادن توان حرف‌زدن.
با مشاهده این نشانه‌ها می‌توان دریافت که فرد به احتمال زیاد یک فوبیا را تجربه می‌کند. در صورت عدم توجه به این موارد ممکن است او حتی بیهوش نیز بشود یا کاملا احساس خفگی کند(به خصوص در موارد مبتلا به کلاستروفوبیا). اهمیت شناخت فوبیا و پرهیز از قرارگرفتن در موقعیت‌هایی که علائم آن را تشدید کند، به همین خاطر است که بتوان با آن مقابله کرد.
چگونه فوبیا را می توان درمان کرد؟
متناسب با میزان شدت فوبیا، درمان آن متفاوت است. همچنین برای از بین بردن فوبیا باید به صورت همه‌جانبه به مقابله با آن پرداخت و این شامل مراجعه به روانشناس متخصص، تغییر سبک زندگی، رعایت برخی نکات برای درمان خانگی فوبیا و حتی مصرف دارو نیز می‌شود.
مقاله پیشنهادی : لاغری با nlp
نحوه درمان خانگی فوبیا
در موارد خفیف‌تر فوبیا می‌توان با کاهش علائم اضطراب به درمان خانگی آن پرداخت. به طور مثال، فردی که از قرارگرفتن در خانه‌های کوچک یا تاریکی می‌ترسد، بلافاصله علائم اضطراب شدید از خود بروز می‌دهد و دچار تپش قلب می‌شود. در چنین شرایطی باید از استرس او کم کرد و ایجاد فضای امن می‌تواند کمک‌کننده باشد. تاثیر خوراکی‌های آرامش‌بخش نظیر دمنوش‌ها نیز وجود دارد.
بهترین داروی فوبیا
در شرایطی که درمانگر تشخیص دهد که برای از بین بردن فوبیا فرد باید دارو مصرف کند، داروهای زیر برای فوبیاهای اجتماعی استفاده می‌شود:
- سرترالین(Zoloft)
- اگزالات اسکیتالوپرام(Lexapro)
- فلوکستین(Prozac)
- پاروکستین(Paxil)
- سیتالوپرام (Celexa)
به همان اندازه که نوع و شدت فوبیا متفاوت است، تنوع دارو و دزهای مصرفی آن نیز فرق دارد. از این رو مصرف دارو برای درمان فوبیا باید فقط با تجویز روانپزشک و تحت نظر او باشد.
نحوه تشخیص فوبیا چگونه است؟
در تشخیص فوبیا باید از دو زاویه، خود شخص مبتلا و اطرافیان او پرداخت. فردی که درگیر فوبیا است، احتمالا بیشتر و بهتر از همه نسبت به آن چه تجربه می‌کند، آگاه است. اما این احتمال وجود دارد که او چندان علائم بروزیافته را جدی نگیرد یا به دلایلی چون سرخوردگی و خجالت درباره ترس‌هایش با کسی صحبت نکند. تحمل فوبیا از بدترین اقداماتیست که فرد مبتلا انجام می‌دهد که نه تنها مفید نیست، بلکه حتی آن را تشدید نیز می‌کند. اطرافیان فرد دچار فوبیا هم می‌توانند از علائم فیزیکی غیرطبیعی یا تغییر شدید حالت‌های رفتاری فرد دریابند که او احتمالا نسبت به چیزی فوبیا دارد.
آشنایی با راه های پیشگیری از فوبیا
شناخت ترس از شدت اثرگذاری آن کم می‌کند. به همین خاطر اولین قدم برای پیشگیری و کاهش اثر فوبیا، افزایش آگاهی نسبت به این سندروم است. فرد مبتلا به فوبیا باید بداند که اگرچه تجربه ناخوشایندی دارد، اما این تجربه غیرطبیعی یا بسیار بد نیست و بسیاری از افراد بدون آن که حتی بدانند، سطوح مختلفی از فوبیا را نسبت به چیزهای گوناگون تجربه می‌کنند.
روش حساسیت‌زدایی به عنوان یکی از راه های پیشگیری و حتی از بین بردن فوبیا مطرح می‌شود. بر طبق این روش، شخص یک لیست از مواردی که از آن‌ها به شدت می‌ترسد، یادداشت می‌کند. مرحله بعدی، طبقه‌بندی موارد بر اساس میزان ترس نسبت به آن‌هاست و در مرحله نهایی، او از ضعیف‌ترین ترس‌های خود شروع به تمرین برای تسلط می‌کند. البته لازم به ذکر است که این روش باید کاملا تحت نظر متخصص روانشناس صورت گیرد.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنیم؟
فوبیا را باید جدی گرفت، حتی اگر فرد تصور کند که به نظر ترس شدیدی را تجربه نمی‌کند. در واقع تشخیص شدت فوبیا به عهده متخصص درمانگر است که متناسب با آن، روش درمانی مخصوصی را تجویز می‌کند. درمان تحلیلی، درمان مواجهه، درمان رفتاری شناختی (CBT) و حتی هیپنوتیزم از رایج‌ترین متدهای درمانی برای از بین بردن فوبیا هستند که توسط متخصص به کار گرفته می‌شود. نمی‌توان هرکدام از این روش‌ها را به عنوان درمان قطعی فوبیا در نظر گرفت، اما قطعا در کاهش اثرات آن و مدیریت ترس تاثیر قابل توجهی دارند. در نهایت باید این نکته را نیز در نظر گرفت که فوبیا ترسی ریشه‌دار و عمیق است، بنابراین درمان آن زمان‌بر و نیازمند استمرار است. روند تدریجی درمان فوبیا در مراحل ابتدایی دشوار به نظر می‌رسد، ولی در ادامه با مشاهده اثرات مثبت درمانی، این روند شدت بیشتری به خود می‌گیرد و بالاخره فوبیا از بین می‌رود.
نویسنده تیم تحریریه چراغ سبز
منبع: چراغ سبز